Het alarm gaat af, maar we horen het amper omdat er al drie andere alarmen volop aan het snerpen, rinkelen en gillen zijn. Men went aan elke crisissituatie. Zo was het onder corona, zo is het ook nu, nu gebleken is dat het Vlaamse onderwijs kinderen niet deftig leert lezen. We halen onze schouders op en denken: ja, dat wisten we toch al? Dat was toch al becijferd, berekend en uitgevogeld in het vorige Pisa-, Pirls- of Fritzl-onderzoek? Oud nieuws. Boring! Next!
In Houtekiet, de roman van Gerard Walschap die deze uitgeverij haar naam gaf, looft het personage Baert zijn vrouw omdat zij hun zaakjes kan bijhouden in boeken. Hij bedoelt kasboeken, maar het gaat net ietsje verder. ‘Hij toont Jan de dikke schrijfboeken met Iphigénies prachtig pensionaatsgeschrift, dat hem verrukt heeft tot zijn laatste levensdag. (…) Dan is er nog een dagboek, een kronijk. Hij heeft een boerse verering voor schrijven, voor schoonschrift en voor al het geschrevene.’ Schrijven is nodig om te kunnen denken, argumenteert Baert, en als Jan Houtekiet en hij niet denken in de plaats van de ‘stomme lompe boeren’, dan zit het er dik in dat die weer zullen gaan ‘luisteren naar de zeveraar van ’t kasteel’. Schrijven is kennis, kennis is inspraak, inspraak is democratie. De ‘boeren’ van Houtekiet wisten het, de Vlaming van 2023 weet het niet meer. Het enige wat hij nog leest zijn schotschriftjes over woke, geschreven door de 21ste-eeuwse versie van ‘de zeveraar van ’t kasteel’.
Ik trek het me aan, dat Pirls-onderzoek. Niet dat ik apocalyptisch wil doen over het nieuws dat grofweg een derde van de Vlaamse begroting wordt besteed aan een onderwijssysteem dat niet in staat is om kinderen te leren lezen, schrijven en rekenen, maar als ik hierover niet hyperbolisch mag doen, waarover dan wel?
Ik heb hier ergens de schriftjes liggen van mijn in 2022 overleden grootvader. Ze bevatten opstellen uit zijn schooltijd en hij haalde ze te pas en te onpas boven, want hij was er trots op dat hij had mogen studeren. Dat was twee generaties vóór mij niet de norm en Vlaanderen heeft zich, de ene goede student na de andere, uit de armoede, de modder en de achterlijkheid getrokken. Die periode ligt achter ons. We hoeven geen Nederlands meer te kunnen, want als we op tv komen worden we ondertiteld. We hoeven geen Frans meer te kennen, want we zijn zoveel beter dan de Walen. Als er over pakweg 25 jaar een geschiedenis geschreven wordt van Vlaanderen, dan zal die als titel dragen Uit de modder en terug. Hoe een cultuur zichzelf op een eeuw tijd verhief uit de achterlijkheid en er weer in wegzakte. Het kan ook een andere titel dragen, hoor, maar dit weet ik zeker: de gemiddelde Vlaming zal dat boek niet kunnen lezen.
Intussen modderen we voort. Soms letterlijk. Volgende week zaterdag staat Houtekiet met de schoenen in de modder van een biologische-varkensboerderij in Oudenaarde, waar het nieuwe boek van Marc de Bel zal worden voorgesteld. Het mirakel van Mirabel gaat over een rebels varkentje dat droomt van een carrière als danseres, maar in plaats van op de bühne dreigt ze op de barbecue te belanden. Een heel leuk boek, vind ik zelf. Om het bereik ervan te vergroten hebben we de typografie onder handen laten nemen: de tekstblokken worden opgevrolijkt door sleutelwoorden die uit de tekst opwippen, een ander kleurtje krijgen, in een ander lettertype staan, enzovoort. Alles om ook de “moeilijke lezer” – voorlopig nog een categorie, binnenkort gewoon de norm in Vlaanderen – naar Het mirakel van Mirabel te lokken. Het is een idee dat we overgenomen hebben uit Nederland, waar onze collega’s van De Fontein de honderdste druk van Roald Dahls Matilda op die manier opgefrist heeft. Helpt het? Is dit dan het wondermiddel tegen ontlezing, het Mirabelse mirakel dat de toekomst van Vlaanderen zal veiligstellen? Tuurlijk niet, maar baat het niet, dan schaadt het niet. Intussen blijft het wachten op een gecoördineerde aanpak van leesbevordering.
Wilt u graag hyperbolisch het glas komen heffen en apocalyptische gesprekken met mij voeren? Of denkt u dat een lekkere knuffel met een biovarken u zal verzoenen met de berichtgeving van de laatste paar dagen? Dan bent u welkom op de boekpresentatie van zaterdag 27 mei. Stuur een berichtje naar promotie@vbku.be, zeg tegen de kinderen dat Plopsaland de bestemming is en doe de achterdeuren van de auto op kinderslot. Het is voor hun bestwil.
-- Mark Cloostermans